Ερωτήσεις-απαντήσεις για τα ξεσπάσματα θυμού του παιδιού με αυτισμό.
*Με τη συνεργασία της λογοθεραπεύτριας, Μαρικάς Μπαντανά.
Μία από τις δυσκολότερες και πιο απαιτητικές καταστάσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν τόσο τα άτομα με αυτισμό όσο και οι οικογένειές τους και το περιβάλλον τους είναι τα ξεσπάσματα θυμού, ή αλλιώς στην ξένη βιβλιογραφία meltdowns (κατάρρευση). Για καλύτερη κατανόηση θα αναφερόμαστε στα meltdowns, ως ξεσπάσματα θυμού.
Θα κάνουμε το άρθρο αυτό σε μορφή ερωτήσεων - απαντήσεων για ευκολότερη κατανόηση και ανάγνωση.
Υπάρχουν και στα δύο φύλα;
Ναι. Τα ξεσπάσματα θυμού υπάρχουν και στα δύο φύλα. Υπάρχουν σαφώς διαφορές στην έκφραση και την ένταση, αυτό όμως οφείλεται περισσότερο στην διαφορετική προσωπικότητα του κάθε ατόμου, παρά στο φύλο του.
Στην αγγλική βιβλιογραφία διαβάζω για meltdowns και tantrums. Είναι το ίδιο;
Όχι. Στην ελληνική meltdown είναι ουσιαστικά η κατάρρευση. Η ελληνική λέξη εκφράζει και περιγράφει πολύ καλά την κατάσταση στην οποία “μπαίνουν” τα άτομα, αλλά δεν χρησιμοποιείται. Tantrum από την άλλη είναι το ξέσπασμα θυμού, αλλά η αιτιολογία και τα κίνητρα είναι τελείως διαφορετικά από τα meltdowns. Θα γίνει αναφορά παρακάτω. Στο παρόν άρθρο, αναλύουμε το meltdown (κατάρρευση - εδώ: ξέσπασμα θυμού).
Τί τα προκαλεί;
Πριν από ένα ξέσπασμα θυμού, προηγείται κάποιο γεγονός ή μία σειρά γεγονότων. Στα άτομα χωρίς αυτισμό το γεγονός αυτό μπορεί να είναι ασήμαντο ή να περάσει απαρατήρητο. Καθώς ο εγκέφαλος των ατόμων με αυτισμό, επεξεργάζεται διαφορετικά το περιβάλλον και τα ερεθίσματα, ένα για παράδειγμα μέρος με πολύ κόσμο και φασαρία (όπως η παιδική χαρά, η αυλή του σχολείου ή το supermarket) μπορεί να προκαλέσει αισθητηριακή υπερφόρτωση. Εν ολίγοις το άτομο δεν μπορεί να επεξεργαστεί τα σήματα γύρω του και καταρρέει. Έπειτα από παρατήρηση ενός ατόμου, γονείς και θεραπευτές, έχουν δηλώσει ότι μπορούν να αποκωδικοποιήσουν κάποια σήματα (σωματικά) στο άτομο, τα οποία προμηνύουν το ξέσπασμα θυμού. Τέτοια σήματα, μπορεί να είναι η έναρξη μίας στερεοτυπικής κίνησης ή ένα μουρμουρητό. Ένα ξέσπασμα επίσης μπορεί να προκληθεί εξαιτίας του γεγονότος ότι το άτομο που ξεσπά δεν μπορεί να εκφράσει αυτό που νιώθει (πίεση, κούραση, θυμό).
Πώς είναι τα ξεσπάσματα αυτά; Το άτομο απλά πεισμώνει, είναι θυμωμένο και φωνάζει;
Κατά τη διάρκεια ενός ξεσπάσματος, το άτομο με αυτισμό δεν φωνάζει απλά ή είναι θυμωμένο ή πεισμώνει και δεν ακούει αυτά που του λέμε. Εφόσον η διαδικασία αρχίσει, πρέπει να ολοκληρωθεί και το άτομο να ηρεμήσει μέσα από το ξέσπασμά του. Το ξέσπασμα μπορεί να περιλαμβάνει φωνές, αυτοτραυματισμούς, κλάματα. Καθ’ όλη τη διάρκεια του ξεσπάσματος το άτομο δείχνει να μην έχει επικοινωνία με το περιβάλλον και τίποτα δεν μπορεί να το ανακουφίσει. Το ξέσπασμα είναι εξαντλητική διαδικασία και το άτομο μετά είναι εντελώς εξουθενωμένο (συνήθως και οι γονείς του…).
Μήπως είναι χειριστικά, για να κερδίσει προσοχή αυτός που το κάνει;
Όχι. Τα ξεσπάσματα θυμού δεν είναι χειριστικά και το άτομο δεν προσπαθεί να κερδίσει κάτι μέσα από αυτό. Είναι εκτός του ελέγχου του και δεν προγραμματίζει ή σχεδιάζει πότε θα του συμβεί. Αντιθέτως το tantrumείναι χειριστικό: το άτομο έχει πλήρη επίγνωση του τι γίνεται γύρω του και το ξέσπασμα σταματά μόλις ικανοποιηθεί η όποια επιθυμία του. Αναζητώντας και μελετώντας (τουλάχιστον στην αγγλική) για το meltdown, δεν πρέπει να συγχέεται σε καμία περίπτωση με το tantrum.
Σε ποια ηλικία σταματούν;
Δεν σταματούν. Όμως όσο το άτομο μεγαλώνει, τόσο το ίδιο, όσο και το περιβάλλον του, μαθαίνουν όλο και περισσότερο να περιορίζουν τις καταστάσεις που μπορούν να προκαλέσουν ένα ξέσπασμά. Μαθαίνουν να “διαβάζουν” επίσης τις σωματικές αντιδράσεις που προηγούνται αυτού. Εν ολίγοις, ένας ενήλικας με αυτισμό είναι πιθανότερο να μπορεί να ελέγξει καλύτερα το ξέσπασμά του ή το περιβάλλον γύρω του από ένα παιδί ή έναν έφηβο. Το παραπάνω δεν είναι απόλυτο, καθώς εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες, όπως γνωστικές δυνατότητες και εκπαίδευση. Η συνεχής στήριξη και εκπαίδευση του ατόμου και της οικογένειάς του είναι μονόδρομος.
Πως μπορώ να βοηθήσω ένα άτομο με αυτισμό σε αυτή την κατάσταση; Τι μπορώ να κάνω;
Το να προσπαθήσετε να “λογικέψετε” ένα άτομο κατά τη διάρκεια του ξεσπάσματος, μιλώντας του ή φωνάζοντάς παράλληλα ή ασκώντας σωματική βία (το οποίο δεν προτείνεται έτσι ή αλλιώς σε καμία περίπτωση) δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα. Η διαδικασία πρέπει να ολοκληρωθεί όπως γράψαμε και παραπάνω. Τι κάνετε λοιπόν;
- Προστατέψτε το άτομο από τραυματισμούς, απομακρύνοντάς το από επικίνδυνες περιοχές.
- Απομακρύνετε το άτομο σε ένα όσο πιο ήσυχο και μακριά από ερεθίσματα χώρο. Ο λόγος που προτείνεται αυτό είναι για να βοηθήσετε το ίδιο το άτομο να μην δέχεται περισσότερα ερεθίσματα και όχι για να μην ενοχλείτε του γύρω σας.
- Αν έχετε μαζί σας κάποια κάρτα (συνηθίζεται περισσότερο στο εξωτερικό) που να εξηγεί στον κόσμος γύρω σας τι συμβαίνει και το επιθυμείτε, βγάλτε την και τοποθετήστε την σε εμφανές σημείο. Αυτό μπορεί να προσελκύσει εθελοντές για βοήθεια ή τουλάχιστον μπορεί να κάνει τον κόσμο γύρω σας να προβληματιστεί και να ψάξει για τον αυτισμό.
- Αν το άτομο αυτοτραυματίζεται, για παράδειγμα δαγκώνει τα χέρια του, προσπαθήστε να τα κρατήστε κοντά στο σώμα του και μακριά από το στόμα του. Αν χτυπάει το κεφάλι του σε γωνίες ή στον τοίχο, κρατήστε το μακριά.
- Προσπαθήστε να κρατήστε την ψυχραιμία σας. Το δικό σας ξέσπασμα παράλληλα με το ξέσπασμα ενός ατόμου με αυτισμό δεν θα μπορέσει να βοηθήσει καμία από τις δύο πλευρές.
- Αν έχετε καταλάβει ότι η άσκηση πίεσης σε κάποιο σημείο του σώματος, ηρεμεί το άτομο, προσπαθήστε το. Μπορεί να βοηθήσει.
- Μείνετε σε εγρήγορση και προσπαθήστε να αποκωδικοποιήσετε το περιβάλλον γύρω σας. Κρατήστε αργότερα σημειώσεις με τη χρονική διάρκεια, την ένταση και τα χαρακτηριστικά και τα γεγονότα που προηγήθηκαν του ξεσπάσματος. Ζητήστε τα και μελετήστε τα μαζί με τον θεραπευτή ή τον ειδικό ή τον γονέα. Αυτό μπορεί να βοηθήσει την πρόληψη του ξεσπάσματος.
Πώς μπορώ να βοηθήσω τον γονέα ή τον συνοδό;
Κατ’ αρχήν το να νιώθετε πιθανόν ότι δεν μπορείτε να βοηθήσετε ή δεν θέλετε να βοηθήσετε είναι απολύτως κατανοητό και σεβαστό. Ούτε ο γονέας ή συνοδός, ούτε το περιβάλλον γύρω σας έχουν απαιτήσεις από εσάς. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν δίνει το δικαίωμα σε κανέναν να κάθεται άπραγος ακριβώς μπροστά από το περιστατικό και να κοιτάζει απλά ή να σχολιάζει.
Επίσης σχόλια του τύπου “παρακαλώ απομακρύνεται το παιδί σας από τον χώρο” ή “κάντε το να σταματήσει” δεν μπορούν να βοηθήσουν. Ο γονέας ή ο συνοδός αισθάνεται φοβερή πίεση τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Το να δεχθεί πίεση και συμβουλές ταυτόχρονα δεν μπορεί να βοηθήσει, αντιθέτως μπορεί να κάνει τα πράγματα χειρότερα. Έτσι λοιπόν αν δεν θέλετε να εμπλακείτε, απλά απομακρυνθείτε από το σημείο, χωρίς σχόλια ή βλέμματα. Αν θέλετε να βοηθήσετε, μην κάνετε κάποια κίνηση χωρίς την έγκριση του γονέα ή συνοδού.
Μην πείτε επίσης “κάντε αυτό ή εκείνο ή το άλλο”. Αν έχετε κάποια συμβουλή να του δώσετε κρατήστε την για αργότερα ή προτείνετέ την ήρεμα και φιλικά, εφόσον και μόνον εφόσον είναι σε διάθεση και κατάσταση να την ακούσει. Σε κάθε περίπτωση, πλησιάστε ήμερα και πιθανόν από μία οπτική γωνία που δεν θα “ενοχλήσετε” το άτομο που ξεσπά και ρωτήστε ευγενικά αν ο γονέας ή συνοδός χρειάζεται βοήθεια ή θέλει να κάνετε κάτι για αυτόν, όπως για παράδειγμα να του φέρετε λίγο νερό. Μην απογοητευτείτε αν η απάντηση είναι αρνητική και μην αποθαρρυνθείτε για μία επόμενη φορά που θα βρεθείτε σε παρόμοια κατάσταση. Καθένας χειρίζεται διαφορετικά το κάθε γεγονός. Σεβαστείτε την επιθυμία του γονέα ή συνοδού και πράξετε αναλόγως.