Μαθαίνουμε τα πάντα για την γλουτένη: τι είναι, τι προκαλεί σε άτομα με κοιλιοκάκη, ποια είναι τα συμπτώματα και γιατί δεν πρέπει να την αποκλείουμε από την διατροφή μας όταν είμαστε υγιείς;
*Με την συνεργασία της διαιτολόγου-διατροφολόγου, εξειδικευμένης στα προβλήματα διατροφής παιδιών-εφήβων, Μαρίας-Χριστίνας Αλεξοπούλου
Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για την γλουτένη, ενώ στο εμπόριο έχει εμφανιστεί πλήθος προϊόντων που αναγράφουν πως είναι «χωρίς γλουτένη». Πάμε, λοιπόν, να δούμε μαζί τι είναι, πως επηρεάζει τον οργανισμό ατόμων με κοιλιοκάκη αλλά και γιατί δεν πρέπει να την αποκλείουμε από την διατροφή μας εάν είμαστε υγιείς.
Λίγα λόγια για την γλουτένη
Η γλουτένη είναι ένα σύνθετο πρωτεϊνών, της γλιαδίνης και της γλουτελίνης, οι οποίες είναι ενωμένες με άμυλο στο ενδοσπέρμιο του σπόρου. Βρίσκεται πιο συχνά στο σιτάρι, στο κριθάρι, στη σίκαλη και σε μικρότερο βαθμό στη βρώμη. Δημητριακά όπως το κεχρί, το καλαμπόκι, το ρύζι και το ρυζάλευρο καθώς και ψευδο-δημητριακά όπως η κινόα, ο αμάρανθοςκαι το φαγόπυροείναι χωρίς γλουτένη. Στη γλουτένη οφείλεται το «φούσκωμα» του ζυμαριού τουψωμιού.
Λίγα λόγια για την κοιλιοκάκη
Η κοιλιοκάκη είναι η δυσανεξία στη γλουτένη και είναι μια κατάσταση στην οποία η γλουτένη αντιδρά με το ενδοθήλιο του λεπτού εντέρου. Θεωρείται αυτοάνοσο νόσημα. Το ανοσοποιητικό μας σύστημα θεωρεί το ενδοθήλιο του λεπτού εντέρου ως ξένο και έτσι του επιτίθεται, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η απορρόφηση θρεπτικών συστατικών και βιταμινών. Αν η κοιλιοκάκη αφεθεί χωρίς θεραπεία, προκαλεί δυσκολία στην απορρόφηση του σιδήρου και του φυλλικού οξέος με αποτέλεσμα αναιμία και μείωση του ασβεστίου -η οποία οδηγεί σε αδυναμία των οστών και τελικά σε οστεοπόρωση- καθώς και γενικά στην πρόσληψη θερμίδων, καθώς περιορίζεται η επιφάνεια του εντέρου.
Η διάγνωση της κοιλιοκάκης γίνεται από ειδικό (όπως γαστρεντερολόγο ή παιδίατρο) και συνήθως περιλαμβάνει αναλύσεις αίματος και βιοψία του λεπτού εντέρου, η οποία γίνεται με ελαφριά νάρκωση.
Συμπτώματα σε βρέφη και παιδιά
Τα συμπτώματα της κοιλιοκάκης διαφέρουν από άτομο σε άτομο και μπορεί να παρατηρηθούν στο πεπτικό σύστημα ή και σε διάφορα άλλα μέρη του σώματος. Πεπτικά συμπτώματα εμφανίζονται πιο συχνά στα βρέφη και τα παιδιά και μπορεί να περιλαμβάνουν:
- διαταραχές κενώσεων (διάρροια ή δυσκοιλιότητα),
- ανορεξία,
- απώλεια βάρους,
- μετεωρισμό της κοιλιάς,
- πονόκοιλο, εμετό,
- χλωμά, δύσοσμα ή λιπαρά κόπρανα,
- διαταραχές της συμπεριφοράς, κ.ά. Η ευερεθιστότητα είναι ένα άλλο κοινό σύμπτωμα στα παιδιά που νοσούν.
Η δυσσαπορρόφηση θρεπτικών ουσιών κατά τη διάρκεια των ετών, όταν η διατροφή είναι ζωτικής σημασίας για τη φυσιολογική ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού, μπορεί να οδηγήσει σε άλλα προβλήματα, όπως η αδυναμία να ευημερούν ως βρέφη, καθυστέρηση της ανάπτυξης και κοντό ανάστημα, καθυστερημένη εφηβεία, και ελαττωματικό σμάλτο των μόνιμων δοντιών.
Συμπτώματα στους ενήλικες
Οι ενήλικες είναι λιγότερο πιθανό να έχουν συμπτώματα του πεπτικού συστήματος και μπορεί να έχουν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα:
- ανεξήγητη αναιμία (ανεπάρκεια σιδήρου)
- κούραση
- πόνο στα οστά ή τις αρθρώσεις
- αρθρίτιδα
- οστεοπενία ή οστεοπόρωση
- κατάθλιψη ή άγχος
- μυρμήγκιασμα ή μούδιασμα στα χέρια και τα πόδια
- επιληπτικές κρίσεις
- χαμένη έμμηνο ρύση
- στειρότητα ή επαναλαμβανόμενες αποβολές
- πληγές στο εσωτερικό του στόματος
- ένα δερματικό εξάνθημα με φαγούρα που ονομάζεται ερπητοειδής δερματίτιδα
Διατροφή χωρίς γλουτένη
Πολλές τροφές, όπως τα φρούτα (φρέσκα και αποξηραμένα) και τα λαχανικά, τα όσπρια, το κρέας, το ψάρι, το τυρί, τα αυγά, οι ανάλατοι ξηροί καρποί, το γάλα και το γιαούρτι, είναι ελεύθερες γλουτένης γιατί δεν περιέχουν καθόλου σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη ή βρώμη.
Οι τροφές, οι οποίες περιέχουν αλεύρι, όπως το ψωμί, τα κέικ, τα γλυκά, τα μπισκότα, θα πρέπει να αποφεύγονται. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές κρυφές πηγές γλουτένης που επίσης θα πρέπει να αποφεύγονται. Σε τυποποιημένα τρόφιμα μπορεί να χρησιμοποιείται αλεύρι για τη δημιουργία συνοχής μεταξύ των συστατικών ή ως φορέας αρωμάτων και μπορεί να μην αναφέρεται πάντα στα συστατικά, όταν περιέχεται σε πολύ μικρή ποσότητα.
Τα παξιμάδια από βρώμη, αν και περιέχουν πολύ μικρή ποσότητα γλουτένης, δεν είναι τελείως ελεύθερα, ιδιαίτερα αν είναι αλεσμένα ή τυποποιημένα μαζί με άλλα δημητριακά.
Επιπρόσθετα, σιτάρι ή αλεύρι σιταριού μπορεί να προσμειχθεί σε άλλα συστατικά χωρίς γλουτένη, όταν παρασκευάζονται στο ίδιο μέρος.
Υπάρχουν πολλά ειδικά κατασκευασμένα αμυλούχα τρόφιμα, τα οποία είναι σύμφωνα με τους διεθνείς κανονισμούς τροφίμων χωρίς γλουτένη και είναι κατάλληλα για διατροφή ελεύθερη γλουτένης.
Κίνδυνοι αποφυγής γλουτένης από υγιή άτομα
Δυστυχώς στις μέρες μας, πολλοί γονείς τείνουν να δίνουν και στα παιδιά τους προϊόντα χωρίς γλουτένη, χωρίς αυτά να έχουν διαγνωστεί με κοιλιοκάκη, αγνοώντας τους κινδύνους που μπορεί να έχει αυτή επιλογή τους.
Όπως προειδοποιούν πολλοί επιστήμονες, η διατροφή χωρίς γλουτένη ενδέχεται να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό στα παιδιά τα οποία δεν πάσχουν από κάποια δυσανεξία, ευαισθησία ή αλλεργία στο σιτάρι. Και αυτό γιατί μια διατροφή χωρίς γλουτένη μπορεί να μην είναι ισορροπημένη για τα παιδιά.
Οι τροφές χωρίς γλουτένη δεν είναι απαραίτητα και «πιο υγιεινές», όπως, ίσως, πιστεύουν πολλοί. Ένα κομμάτι κέικ χωρίς γλουτένη, για παράδειγμα, εξακολουθεί να είναι ένα κέικ, το οποίο έχει αρκετά λιπαρά και ζάχαρη και συνεπώς δεν είναι και η πιο ενδεδειγμένη επιλογή για ένα παιδί.
Τα τρόφιμα χωρίς γλουτένη συχνά έχουν αυξημένη περιεκτικότητα σε λιπαρά καιζάχαρηκαι μελέτες έχουν δείξει πως μια τέτοια διατροφή σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνοπαχυσαρκίας, νεοεμφανιζόμενης αντοχής στην ινσουλίνη καιμεταβολικού συνδρόμου.
Μία άλλη άποψη που ακούγεται τελευταία είναι πως η γλουτένη είναι τοξική. Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία πως ασκεί τοξική επίδραση σε υγιή και ασυμπτωματικά άτομα, είτε αυτά είναι παιδιά είτε είναι ενήλικες.
Επιπλέον, πολλά τρόφιμα χωρίς γλουτένη δεν είναι εμπλουτισμένα με βιταμίνες και ιχνοστοιχεία και έτσι η διατροφή χωρίς γλουτένη μπορεί να οδηγήσει σε ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών. Φυλλικό οξύ και βιταμίνες του συμπλέγματος Β συχνά προστίθενται σε προϊόντα με άμυλο και μας προστατεύουν χωρίς να το γνωρίζουμε από αντίστοιχες ανεπάρκειες. Χωρίς αυτά τα καλά πρόσθετα, ένα άτομο μπορεί να εμφανίσει έλλειψη βιταμινών.
Μια διατροφή χωρίς γλουτένη συνδέεται με μειωμένη πρόσληψη φυτικών ινών. Οι ίνες είναι σημαντικές για την γαστρεντερική υγεία, καθώς βοοηθούν τις κινήσεις του εντέρου. Είναι συχνό φαινόμενο, τα παιδιά που ξεκινούν μια διατροφή χωρίς γλουτένη να εμφανίζουν δυσκοιλιότητα. Επιπλέον, η αυξημένη κατανάλωση ρυζιού, ένα κλασικό κοινό υποκατάστατο της γλουτένης, μπορεί επίσης να εκθέσει τα παιδιά σε περισσότερο αρσενικό στη διατροφή τους, καθώς το αρσενικό υπάρχει με φυσικό τρόπο στο χώμα όπου καλλιεργείται το ρύζι.
Όσον αφορά την πεποίθηση πως η διατροφή χωρίς γλουτένη μπορεί να δράσει προληπτικά έναντι της ανάπτυξης κοιλιοκάκης, δεν υπάρχουν μελέτες που να υποστηρίζουν ότι η αποφυγή της συγκεκριμένης πρωτεΐνης από τη διατροφή του παιδιού μπορεί να αποτρέψει ή έστω να καθυστερήσει την εμφάνιση της νόσου. Αυτό ισχύει ακόμα και για τα παιδιά με οικογενειακό ιστορικό της νόσου που έχουν κληρονομική ευπάθεια για ανάπτυξη κοιλιοκάκης.
Τέλος, τα προϊόντα χωρίς γλουτένη είναι πιο ακριβά από τα συμβατικά που κυκλοφορούν στο εμπόριο, ενώ η αυστηρή συμμόρφωση σε μια διατροφή χωρίς γλουτένη μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμό των κοινωνικών δραστηριοτήτων ή ακόμα και στην κοινωνική απομόνωση των παιδιών.
Αν ανησυχείτε ότι το παιδί σας μπορεί να έχει ένα πρόβλημα με τη γλουτένη, καλύτερα μιλήστε με τον παιδίατρό σας πριν αποφασίσετε από μόνοι σας να του επιβάλλετε μια διατροφή δικής σας έμπνευσης. Ένα παιδί με κοιλιοκάκη χρειάζεται ειδική ιατρική και διατροφική παρακολούθηση σε βάθος χρόνου με ειδικά προϊόντα.