Τι είναι η φωνολογική επίγνωση και γιατί είναι σημαντική για τα παιδιά;
*Με την συνεργασία της λογοθεραπεύτριας,Μπαντανά Μαρίκας.
Φωνολογική επίγνωση ή φωνολογική ενημερότητα ονομάζουμε την έμφυτη ικανότητα του παιδιού να κατακτά τους κανόνες φωνολογίας της μητρικής του γλώσσας όσον αφορά στον προφορικό λόγο.
Με άλλα λόγια, το παιδί καθώς μαθαίνει να μιλάει και πριν πάει σχολείο, αντιλαμβάνεται ποιοι φθόγγοι ανήκουν στην ελληνική γλώσσα και ποιοι όχι, πως γίνεται η ανάλυση των λέξεων σε συλλαβές και ποιες καταλήξεις ομοιοκαταληκτούν. Η πλήρης φωνολογική επίγνωση πρέπει να υπάρχει πριν το παιδί πάει στο δημοτικό σχολείο γιατί είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής. Δηλαδή ένα εξάχρονο παιδί θα πρέπει να μπορεί να αναγνωρίσει και να παράγει όλα τα φωνήματα και τις συλλαβές της ελληνικής γλώσσας.
‘Έτσι το παιδί με καλή φωνολογική επίγνωση, το οποίο διδάσκεται γραφή και ανάγνωση στην πρώτη δημοτικού, μπορεί να αντιστοιχίσει εύκολα τα φωνήματα της λέξης (τους ήχους) με τα γραφήματα της (τα γράμματα). Για παράδειγμα, όταν θέλει να γράψει τη λέξη «τραπέζι» ξέρει ήδη ότι αποτελείται από επτά προφορικούς ήχους /t-r-a-p-e-z-i/ τους οποίους θα πρέπει να τους αποδώσει στο τετράδιό του με τα αντίστοιχα γράμματα «τραπέζι». Επίσης ξέρει ότι η λέξη αυτή έχει τρεις συλλαβές τρα-πέ-ζι. Αν του ζητηθεί μπορεί να σκεφτεί και άλλες λέξεις που αρχίζουν από τρα- π.χ. τρα-μπά-λα, τρά-που-λα. Επιπλέον, μπορεί να αντιληφθεί ότι αυτή η λέξη ομοιοκαταληκτεί με άλλες λέξεις όπως «π-αίζει», και μπορεί να φτιάξει δικά του μικρά ποιηματάκια.
Η εκμάθηση λοιπόν του γραπτού λόγου βασίζεται στην ανάπτυξη του προφορικού. Εξαρτάται από την ικανότητα φωνολογικής επίγνωσης η οποία με τη σειρά της προϋποθέτει καλή φωνολογική μνήμη, καθαρή ομιλία και πλούσιο λεξιλόγιο. Το παιδί που στην πρώτη τάξη δημοτικού παρουσιάζει καθυστέρηση ή προβλήματα ομιλίας βρίσκεται σε πολύ μειονεκτική θέση σε σχέση με τα άλλα παιδιά και οι πιθανότητες σχολικής αποτυχίας είναι μεγάλες.
Οι γονείς και οι παιδαγωγοί μπορούν να ενισχύσουν την ικανότητα φωνολογικής επίγνωσης και φωνολογικής μνήμης του παιδιού προσχολικής ηλικίας με καθημερινές ευχάριστες ασκήσεις που μοιάζουν με παιχνίδι.
Παίζω με το παιδί και το ενθαρρύνω να:
Να επαναλαμβάνει και να επιμηκύνει μια πρόταση.
Να συμπληρώνει τις λέξεις που ομοιοκαταληκτούν στα τραγούδια και στα ποιήματα.
Απομνημονεύει αγαπημένα τραγούδια τα οποία είναι απλά και περιέχουν επαναλήψεις φράσεων
Να φτιάχνει κολάζ ή να ζωγραφίζει εικόνες λέξεων που ομοιοκαταληκτούν π.χ. λεμόνι- πεπόνι- μπαλκόνι- μπαλόνι
Να σκέφτεται λέξεις που αρχίζουν από μια συγκεκριμένη συλλαβή. πχ. λέξεις από πα -
Να σκέφτεται ζώα, φρούτα, χρώματα και να χτυπάει παλαμάκια τον αριθμό των συλλαβών.
Ακόμα μπορείτε στον ελεύθερο χρόνο σας:
Να φτιάξτε ποιηματάκια μαζί με το παιδί, όπου εσείς θα λέτε την αρχή και εκείνο θα συμπληρώνει το τέλος, π.χ. “Πω πω! Έσπασε η κούπα, φέρε γρήγορα τη …………………..(σκούπα).”
Να πείτε μια λέξη στο παιδί και μετά βρείτε μαζί κι άλλες που ομοιοκαταληκτούν, π.χ. εύρεση λέξεων που τελειώνουν σε /ακι/ , όπως πουλάκι, χεράκι, παιδάκι, κεράκι.
Σούπερ Μάρκετ. Ανοίγουμε κάθε σακούλα από το σούπερ μάρκετ ξεχωριστά, μαζί με το παιδί. Αφού διαλέξει ποια σακούλα θέλει, κοιτάει ένα- ένα τα πράγματα προσεχτικά. Τότε του λέμε μία – μία και με σωστή σειρά, όλες τις συλλαβές της λέξης που θέλουμε να μας δώσει. Π.χ. Δώσε μου το /ξυ/, /ρα/, /φά/, /κι/. Το παιδί καλείται να σας δώσει το σωστό αντικείμενο.
Δίνετε προφορικά συλλαβές και λέξεις στο παιδί και εκείνο καλείται να πει ένα-ένα όλα τα φωνήματα τους με σωστή σειρά.
Θα σου πω κάποιες φωνούλες αργά, και εσύ θα βρεις ποια είναι η λέξη που σχηματίζουν.
Δίνετε μία φωτογραφία στο παιδί που απεικονίζονται διάφορα αντικείμενα και του λέτε την εξής οδηγία : κοίτα καλά την εικόνα και εγώ θα σου λέω μία μία τις φωνούλες και εσύ θα πρέπει να μαντέψεις την εικόνα που σου ονόμασα.
Την ίδια δραστηριότητα μπορείτε να την πραγματοποιήσετε στη διαδρομή σας με το αυτοκίνητο, σε μία βόλτα που θα πάτε κ.τ.λ
Πείτε στο παιδί σας ζευγάρια λέξεων και ζητήστε του να σας πει αν αρχίζουν ή αν τελειώνουν από το ίδιο φώνημα.
Δείξτε μια πολυαισθητηριακη εικόνα( εικόνα με πολλά ερεθίσματα) και ζητήστε από το παιδί να σας δείξει όσα αντικείμενα αρχίζουν, τελειώνουν ή περιέχουν το φώνημα- στόχο.